Hiệp ước chống ô nhiễm nhựa toàn cầu bế tắc vì bất đồng Âu-Mỹ

Bất đồng giữa một liên minh do châu Âu dẫn đầu với Mỹ và Saudi Arabia đã khiến vòng đàm phán đầu tiên của Liên Hợp Quốc (LHQ) về hiệp ước chấm dứt tình trạng ô nhiễm nhựa toàn cầu kết thúc trong bế tắc. Các bên đã không nhất trí được về việc các mục tiêu và nỗ lực giảm ô nhiễm nhựa nên mang tính toàn cầu và bắt buộc hay do mỗi nước tự quyết định và mang tính tự nguyện.

Những quan điểm khác nhau

Theo hãng tin Reuters, hơn 2.000 đại biểu đến từ 160 nước đã họp tại thành phố ven biển Punta del Este của Uruguay từ ngày 28-11 đến 2-12 trong vòng đầu tiên của năm vòng đàm phán đã được lên kế hoạch của Ủy ban Đàm phán liên chính phủ (INC) thuộc LHQ về ô nhiễm nhựa nhằm hướng đến việc thiết lập một hiệp ước ràng buộc pháp lý đầu tiên về ô nhiễm nhựa vào cuối năm 2024.

Hồi tháng 3, các nước thành viên LHQ nhất trí xây dựng hiệp ước này. Nhưng tại vòng đàm phán ở Uruguay, các nước đã bất đồng về những vấn đề chính, bao gồm liệu có nên hạn chế sản xuất nhựa, loại bỏ dần các loại nhựa và áp dụng các quy tắc toàn cầu thống nhất trên toàn cầu hay không.

Một nhóm nước bao gồm Mỹ và Saudi Arabia, nơi có các công ty hóa dầu và nhựa hàng đầu thế giới, ủng hộ các cam kết mang tính quốc gia. Một phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ nói: “Mỹ cam kết làm việc với các chính phủ và các bên liên quan khác trong suốt quy trình đàm phán của INC để xây dựng một thỏa thuận toàn cầu đầy tham vọng, đổi mới và do quốc gia định hướng”.

Về phần mình, Saudi Arabia nói rằng nước này ủng hộ một hiệp ước tập trung vào rác thải nhựa được xây dựng dựa trên “cách tiếp cận từ dưới lên trên và hoàn cảnh của mỗi quốc gia”.

Washington muốn xây dựng một hiệp ước có cấu trúc giống Thỏa thuận khí hậu Paris, trong đó, các nước đặt ra các mục tiêu và kế hoạch hành động giảm khí thải nhà kính của riêng họ.

Liên minh Tham vọng cao (High Ambition Coalition - HAC), bao gồm hơn 40 nước do Liên minh châu Âu (EU) dẫn đầu đã phản bác lập trường của Mỹ và Saudi Arabia.

HAC muốn xây dựng một hiệp ước dựa trên các quy định bắt buộc áp dụng trên toàn cầu, bao gồm hạn chế sản xuất nhựa.

“Nếu không có khung pháp lý quốc tế chung, chúng ta sẽ không thể giải quyết thách thức ngày càng tăng về ô nhiễm nhựa trên toàn cầu” - Thụy Sĩ, thành viên của HAC, nhấn mạnh.

Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres đã bày tỏ ủng hộ lập trường của HAC khi nói rằng nhựa là nhiên liệu hóa thạch “ở một dạng khác”. Ông kêu gọi các nước giải quyết vấn đề ô nhiễm và sản xuất nhựa.

Ông viết trên Twitter: “Tôi kêu gọi các nước nhìn xa hơn vấn đề rác thải nhựa và ngừng sử dụng nhựa”.

Kỳ vọng và cảnh báo

Theo ông Eirik Lindebjerg, lãnh đạo chính sách nhựa toàn cầu của Quỹ quốc tế Bảo vệ thiên nhiên (WWF), có một số nước, dù chỉ là thiểu số, phản đối các quy tắc và tiêu chuẩn toàn cầu và điều này có thể làm suy yếu nghĩa vụ hành động chấm dứt ô nhiễm nhựa của các nước.

Tại vòng đàm phán ở Uruguay, các đại diện của ngành công nghiệp nhựa và hóa dầu đã đề cao vai trò thiết yếu của nhựa trong cuộc sống hàng ngày. Họ kêu gọi các nước tập trung giải quyết vấn đề rác thải nhựa, thay vì các biện pháp hạn chế hoạt động sản xuất nhựa.

Ông Matt Seaholm, Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành Hiệp hội ngành công nghiệp nhựa (Mỹ), nói: “Chúng tôi hy vọng INC sẽ đi đến kết luận giống chúng tôi, đó là tăng cường tái chế nhựa sẽ cung cấp giải pháp tốt nhất để giảm rác thải nhựa”.

Tổ chức bảo vệ môi trường Hòa bình xanh (Greenpeace) lo ngại nếu không có một hiệp ước mạnh mẽ, sản lượng nhựa toàn cầu có thể tăng gấp đôi trong 10 -15 năm tới và tăng gấp ba vào năm 2050.

Ông Graham Forbes, lãnh đạo dự án nhựa toàn cầu của Greenpeace USA, nói: “Chúng ta không thể để các nước sản xuất dầu, làm theo yêu cầu của các công ty dầu mỏ và hóa dầu lớn, chi phối và làm chậm các cuộc thảo luận hiệp ước này đồng thời làm suy yếu tham vọng của nó”. Ông nhấn mạnh rằng HAC phải thể hiện vai trò lãnh đạo bằng cách thúc đẩy các cuộc đàm phán và kêu gọi xây dựng các biện pháp tham vọng hơn để bảo vệ sức khỏe, khí hậu và cộng đồng khỏi cuộc khủng hoảng nhựa.

Theo Chương trình Môi trường LHQ (UNEP), mức độ ô nhiễm nhựa tăng nhanh chóng trên toàn cầu là một vấn đề nhức nhối, dẫn đến các tác động tiêu cực về môi trường, xã hội, kinh tế và sức khỏe con người và sự phát triển bền vững.

Một báo cáo của của UNEP hồi tháng 10 cảnh báo nếu thế giới không đưa ra các biện pháp can thiệp cần thiết, lượng rác nhựa xâm nhập những hệ sinh thái nước có thể tăng gần gấp ba lần, từ khoảng 9–14 triệu tấn/năm vào năm 2016 lên 23–37 triệu tấn/năm vào năm 2040.